مضرات تخم‌مرغ و لبنیات: آنچه پزشکان درباره سلامتی می‌گویند

مقدمه

برای دهه‌ها، تخم‌مرغ و لبنیات به‌عنوان مواد غذایی «کامل» و «ضروری» در بسیاری از رژیم‌های غذایی معرفی شده‌اند. تبلیغات گسترده صنایع غذایی، این باور را جا انداخته که مصرف روزانه شیر، ماست، پنیر یا تخم‌مرغ برای رشد، سلامت استخوان‌ها و تأمین پروتئین الزامی است. با این حال، یافته‌های علمی جدید و بررسی‌های پزشکان متخصص تغذیه و قلب نشان داده‌اند که مصرف زیاد این محصولات نه‌تنها مزایای ادعا شده را تضمین نمی‌کند، بلکه می‌تواند با طیفی از بیماری‌های مزمن و تهدیدکننده زندگی مرتبط باشد.

مشکلاتی از جمله بیماری‌های قلبی-عروقی، دیابت نوع ۲، سرطان‌های وابسته به هورمون، پوکی استخوان، مشکلات گوارشی و حتی مرگ زودرس در مطالعات مختلف با مصرف بالای لبنیات و تخم‌مرغ ارتباط داشته‌اند. همچنین، عدم تحمل لاکتوز در جمعیت‌های وسیع جهان و افزایش کلسترول خون ناشی از تخم‌مرغ، پرسش‌های جدی درباره جایگاه این محصولات در تغذیه سالم مطرح کرده است.

این مقاله تلاش دارد با استناد به مطالعات علمی معتبر، به بررسی مضرات تخم‌مرغ و لبنیات بپردازد و نگاهی بی‌طرفانه اما علمی به آنچه پزشکان درباره این دو گروه غذایی می‌گویند، ارائه کند.

بخش اول: تخم‌مرغ و ارتباط آن با بیماری‌ها

۱.۱. کلسترول بالا و خطر بیماری‌های قلبی

تخم‌مرغ منبع اصلی کلسترول غذایی است؛ هر عدد تخم‌مرغ حدود ۱۸۶ میلی‌گرم کلسترول دارد. مصرف منظم تخم‌مرغ با افزایش سطح کلسترول LDL (بد) در خون همراه است. پزشکان قلب و عروق هشدار می‌دهند که بالا بودن LDL عامل اصلی ایجاد آترواسکلروز (تصلب شرایین) و در نتیجه سکته قلبی و مغزی است.

مطالعه‌ای در Journal of the American Medical Association (JAMA, 2019) نشان داد که مصرف هر نیم عدد تخم‌مرغ اضافی در روز با افزایش ریسک بیماری‌های قلبی-عروقی و مرگ زودرس مرتبط است.

۱.۲. دیابت نوع ۲

تحقیقات متعدد نشان داده‌اند که مصرف مداوم تخم‌مرغ می‌تواند خطر دیابت نوع ۲ را افزایش دهد. مطالعه‌ای در American Journal of Clinical Nutrition (2009) نشان داد که افرادی که بیش از ۷ تخم‌مرغ در هفته مصرف می‌کنند، ۶۸٪ بیشتر در معرض دیابت نوع ۲ قرار دارند.

۱.۳. سرطان پروستات

برخی مطالعات مصرف زیاد تخم‌مرغ را با افزایش ریسک سرطان پروستات کشنده مرتبط دانسته‌اند. پژوهشگران در دانشگاه هاروارد (2011) گزارش کردند مردانی که بیش از ۶ تخم‌مرغ در هفته مصرف می‌کردند، بیشتر در معرض مرگ ناشی از سرطان پروستات بودند.

بخش دوم: لبنیات و تأثیر آن بر سلامتی

۲.۱. لاکتوز و مشکلات گوارشی

حدود ۶۵٪ از جمعیت جهان دچار درجاتی از عدم تحمل لاکتوز هستند. در این افراد، آنزیم لاکتاز کافی برای هضم قند شیر وجود ندارد و این منجر به علائمی مانند نفخ، دل‌پیچه، اسهال و گاز معده می‌شود.

۲.۲. لبنیات و سرطان‌های وابسته به هورمون

مصرف لبنیات با افزایش هورمون رشد شبه‌انسولین (IGF-1) در بدن همراه است. سطوح بالای IGF-1 در مطالعات مختلف با افزایش ریسک سرطان‌های پروستات، پستان و تخمدان مرتبط بوده است.

مطالعه‌ای در British Journal of Cancer (2012) نشان داد مردانی که بیشترین مصرف لبنیات را داشتند، تا ۶۵٪ بیشتر در معرض سرطان پروستات بودند.

۲.۳. پوکی استخوان؛ واقعیت یا افسانه؟

یکی از بزرگ‌ترین باورها درباره لبنیات، نقش آن در پیشگیری از پوکی استخوان است. اما شواهد علمی این ادعا را به چالش می‌کشند. مطالعه‌ای در BMJ (2014) نشان داد که مصرف زیاد شیر با افزایش خطر شکستگی استخوان و حتی افزایش مرگ‌ومیر مرتبط است. به نظر می‌رسد مقادیر بالای لاکتوز و گالاکتوز در شیر می‌توانند به التهاب و آسیب استخوانی منجر شوند.

۲.۴. چربی‌های اشباع و قلب

لبنیات پرچرب سرشار از چربی‌های اشباع هستند که با افزایش کلسترول بد (LDL) و خطر بیماری‌های قلبی ارتباط مستقیم دارند. انجمن قلب آمریکا توصیه می‌کند مصرف این نوع چربی‌ها به حداقل برسد.

بخش سوم: مقایسه تخم‌مرغ و لبنیات با جایگزین‌های سالم گیاهی

محصول حیوانی	ترکیبات مضر	بیماری‌های مرتبط	جایگزین گیاهی	مزایای جایگزین
تخم‌مرغ	کلسترول، چربی اشباع	بیماری قلبی، دیابت، سرطان پروستات	دانه کتان، تخم چیا، توفو	فیبر بالا، امگا-۳، بدون کلسترول
شیر گاو	لاکتوز، IGF-1، چربی اشباع	نفخ، سرطان پروستات و پستان، بیماری قلبی	شیر سویا، شیر بادام، شیر جو دوسر	بدون لاکتوز، ضدالتهابی، غنی از کلسیم گیاهی
پنیر پرچرب	چربی اشباع، نمک بالا	فشار خون، بیماری قلبی، التهاب روده	پنیر گیاهی، کره بادام‌زمینی	چربی‌های مفید، فیبر و پروتئین گیاهی

بخش چهارم: دیدگاه پزشکان و نهادهای علمی

انجمن قلب آمریکا (AHA): کاهش مصرف چربی‌های اشباع و کلسترول برای سلامت قلب ضروری است.
دانشگاه هاروارد: لبنیات پرچرب و تخم‌مرغ زیاد می‌توانند با بیماری‌های مزمن مرتبط باشند؛ جایگزین‌های گیاهی توصیه می‌شوند.
سازمان جهانی بهداشت (WHO): مصرف زیاد گوشت و لبنیات پرچرب با سرطان‌های وابسته به سبک زندگی مدرن ارتباط دارد.

پزشکان بالینی نیز در مشاهدات روزانه خود تأکید دارند که حذف یا کاهش این محصولات و جایگزینی آنها با حبوبات، سبزیجات، میوه‌ها و دانه‌های گیاهی می‌تواند فشار خون، کلسترول و مشکلات گوارشی بیماران را کاهش دهد.

بخش پنجم :جایگزین‌های گیاهی لبنیات و تخم‌مرغ

یکی از مهم‌ترین نکاتی که پزشکان بر آن تأکید دارند، این است که محدود کردن لبنیات و تخم‌مرغ به‌معنای محرومیت غذایی نیست؛ چراکه امروزه انواع جایگزین‌های گیاهی سالم و مغذی در دسترس هستند. برای نمونه، شیر سویا، شیر بادام و شیر جو دوسر به‌خوبی نیاز بدن به کلسیم و ویتامین D را تأمین می‌کنند و در عین حال فاقد لاکتوز و کلسترول هستند. همچنین ماست‌های گیاهی و پنیرهای تهیه‌شده از بادام هندی یا سویا گزینه‌هایی سبک‌تر و سالم‌تر نسبت به لبنیات سنتی به‌شمار می‌روند.

در مورد تخم‌مرغ نیز جایگزین‌های متنوعی وجود دارد؛ از جمله بذر کتان یا بذر چیا که پس از ترکیب با آب، همان نقش اتصال‌دهنده تخم‌مرغ را در کیک و شیرینی ایفا می‌کنند. توفو برای تهیه املت گیاهی و آب نخود (آکوافابا) برای تهیه مرنگ و موس به‌کار می‌روند. حتی موز له‌شده یا پوره سیب هم می‌تواند در پخت انواع دسر به‌جای تخم‌مرغ استفاده شود.

این جایگزین‌های گیاهی نه‌تنها فاقد چربی اشباع و کلسترول هستند، بلکه سرشار از فیبر، آنتی‌اکسیدان‌ها و ترکیبات ضدالتهابی‌اند و در نتیجه به سلامت قلب، گوارش و استخوان‌ها کمک می‌کنند.

نتیجه‌گیری

اگرچه تخم‌مرغ و لبنیات برای مدت‌ها به‌عنوان مواد غذایی سالم معرفی می‌شدند، شواهد علمی امروز نشان می‌دهد که مصرف زیاد آنها می‌تواند با بیماری‌های قلبی، دیابت، سرطان، پوکی استخوان و مشکلات گوارشی همراه باشد. پزشکان توصیه می‌کنند برای حفظ سلامت بلندمدت، مصرف این محصولات محدود شود و جایگزین‌های سالم گیاهی مانند حبوبات، دانه‌ها، آجیل‌ها و شیرهای گیاهی وارد رژیم غذایی شوند.

انتخاب آگاهانه و علمی در مورد مواد غذایی، نه‌تنها می‌تواند از بیماری‌های مزمن جلوگیری کند، بلکه کیفیت زندگی را به شکل قابل توجهی ارتقا خواهد داد.

منابع

Zhong VW, Van Horn L, Cornelis MC, et al. Associations of dietary cholesterol or egg consumption with incident cardiovascular disease and mortality. JAMA. 2019;321(11):1081–1095.
Djoussé L, Gaziano JM. Egg consumption and risk of type 2 diabetes. Am J Clin Nutr. 2009;89(4):1107–1113.
Richman EL, Stampfer MJ, Paciorek A, et al. Egg, red meat, and poultry intake and risk of lethal prostate cancer. Cancer Prev Res (Phila). 2011;4(12):2110–2121.
Thorning TK, Raben A, Tholstrup T, et al. Milk and dairy products: good or bad for human health? Food Nutr Res. 2016;60:32527.
Michaëlsson K, Wolk A, Langenskiöld S, et al. Milk intake and risk of mortality and fractures in women and men. BMJ. 2014;349:g6015.
Ganmaa D, Li XM, Qin LQ, et al. The experience of Japan as a clue to the etiology of breast and prostate cancers. Med Hypotheses. 2002;60(5):724–730.
Willett WC, Ludwig DS. Milk and health. N Engl J Med. 2020;382(7):644–654.